Διεθνές Γεωφυσικό Έτος

(ΔΓΕ). Χρονική περίοδος στη διάρκεια της οποίας επιστήμονες από πολλά κράτη, ειδικοί στη μελέτη της Γης και των φαινομένων που την αφορούν άμεσα, διεξήγαγαν ένα πρόγραμμα ερευνών και μελετών που είχε συμφωνηθεί και οργανωθεί εκ των προτέρων. Η διεθνής αυτή συνεργασία έλαβε χώρα κατά τα έτη 1957-58 και ήταν από κάθε πλευρά χρήσιμη και αναγκαία, γιατί απέβλεπε σε μια εμπεριστατωμένη γνώση του πλανήτη μας. Στις σχετικές έρευνες οι επιστήμονες που απασχολήθηκαν μελέτησαν τα μετεωρολογικά φαινόμενα, το κλίμα, τον γήινο μαγνητισμό, τον ατμοσφαιρικό ηλεκτρισμό, το πολικό σέλας, τον νυχτερινό ουρανό, την ιονόσφαιρα, τους ωκεανούς, τους σεισμούς κλπ. Η ανάγκη μιας τέτοιας συνεργασίας έγινε για πρώτη φορά αισθητή το 1879, όταν, με πρωτοβουλία του Αυστριακού εξερευνητή Καρλ Βάιπρεχτ, αποφασίστηκε να μελετηθούν για έναν ολόκληρο χρόνο οι αρκτικές περιοχές· πράγματι, από τον Αύγουστο του 1882 έως τον Σεπτέμβριο του 1883 έντεκα έθνη πραγματοποίησαν εκτεταμένες έρευνες στην περιοχή, σχετικά με την ωκεανογραφία, τη μετεωρολογία, το πολικό σέλας και τον γήινο μαγνητισμό. Στην επιχείρηση αυτή, για την οποία εγκαταστάθηκαν δώδεκα βάσεις στα μεγάλα πλάτη, δόθηκε η ονομασία πολικό έτος. Από τότε οι μέθοδοι έρευνας και τα επιστημονικά μέσα συνέχισαν να βελτιώνονται, ώστε αργότερα κρίθηκε σκόπιμο να επαναληφθούν οι έρευνες που είχαν ήδη διεξαχθεί, με τη χρήση νεότερων μέσων. Έτσι, ύστερα από 50 χρόνια, κατά το 1932-33, η επιχείρηση οργανώθηκε πάλι με τη συμμετοχή 44 εθνών, 20 από τα οποία οργάνωσαν διάφορες αποστολές. Το πρόγραμμα των ερευνών υπήρξε πιο εκτεταμένο: επεκτάθηκε σε μερικές περιοχές του ισημερινού και περιέλαβε, μεταξύ άλλων, τη μελέτη των τελλουρίων ρευμάτων και της ιονόσφαιρας σε σχέση με τη διάδοση των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Με την ευκαιρία αυτή χρησιμοποιήθηκαν οι ραδιοβολίδες για μετεωρολογικές έρευνες. Τα σημαντικά αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν κατά τη διάρκεια του δεύτερου πολικού έτους επιβεβαίωσαν τη σημασία της συλλογικής έρευνας και της διεπιστημονικής συνεργασίας. Κατέστη ιδιαίτερα σαφής η επίδραση που ασκούν οι φυσικές συνθήκες των πολικών περιοχών σε ολόκληρη την υδρόγειο και ανέκυψαν πολλά νέα προβλήματα που προσέλκυσαν την προσοχή των επιστημόνων, ενώ ταυτόχρονα το όφελος από τη χρησιμοποίηση νεότερων συσκευών μεγάλης ακρίβειας κατέδειξε πόσο σκόπιμη ήταν η εκτέλεση και μεταγενέστερων ερευνών. Από το 1950 είχε προταθεί να συμπέσει η νεότερη επιστημονική επιχείρηση με την προσεχή περίοδο της μέγιστης ηλιακής δραστηριότητας και για τον λόγο αυτό αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί κατά το 1957-58. Η πολύπλοκη αυτή εργασία προγραμματίστηκε στο πλαίσιο τεσσάρων διεθνών συνεδρίων (Βρυξέλλες 1953, Ρώμη 1954, Βρυξέλλες 1955, Βαρκελώνη 1956), που συμπληρώθηκαν από πολυάριθμες συνελεύσεις σχετικά με αυτό τον επιστημονικό κύκλο ερευνών. Οι έρευνες που είχαν πραγματοποιηθεί στις δύο προηγούμενες διεθνείς συνεργασίες επεκτάθηκαν ακόμη περισσότερο αυτή τη φορά. Η συμμετοχή στην επιχείρηση υπήρξε πραγματικά ευρεία, τόσο ως προς τον αριθμό των επιστημόνων που συνεργάστηκαν όσο και ως προς τα μέσα που διατέθηκαν. Στο ΔΓΕ του 1957-58 έλαβαν μέρος 66 κράτη. Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας συμφωνήθηκαν επίσης οι διεθνείς επιστημονικές αρχές που αφορούν τη γεωγραφία, τη φυσική, τη μετεωρολογία, την αστρονομία, τη βιολογία, τις τηλεπικοινωνίες και όλους τους άλλους σχετικούς επιστημονικούς κλάδους. Η έρευνα δεν περιορίστηκε στις πολικές περιοχές, αλλά επεκτάθηκε σε ολόκληρη την επιφάνεια της υδρογείου. Στα θέματα της έρευνας περιλήφθηκαν και θέματα σχετικά με τις κοσμικές ακτίνες, την ηλιακή δραστηριότητα, τη μεταβολή του μήκους και του πλάτους των διαφόρων τόπων, τη ραδιενέργεια, ενώ από άποψη επιστημονικών μέσων εγκαινιάστηκε η ευρεία χρήση πυραύλων για έρευνες της ανώτερης ατμόσφαιρας και η εκτόξευση τεχνητών δορυφόρων. Η πολύπλοκη επιστημονική επιχείρηση, η οποία εξαιτίας του αριθμού και της έκτασης των πεδίων έρευνας έλαβε για πρώτη φορά την ονομασία ΔΓΕ, ξεκίνησε την 1η Ιουλίου 1957 και ολοκληρώθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 1958. Πολλοί όμως σταθμοί έρευνας συνέχισαν την εργασία τους και μετά τον επίσημο τερματισμό του ΔΓΕ, με βάση τα σχέδια που είχαν ήδη επεξεργαστεί οι ειδικοί, αλλά και εξετάζοντας άλλα πεδία, στα οποία οδηγήθηκαν από τα αποτελέσματα της έρευνας. Κατά τη διάρκεια του ΔΓΕ η Γη ερευνήθηκε τόσο αναφορικά με την όψη της και τη φυσική της σύσταση ως πλανήτης όσο και ως τόπος που φιλοξενεί από τις πιο στοιχειώδεις έως τις πιο σύνθετες μορφές ζωής. Μελετήθηκαν επίσης φαινόμενα που οφείλονται σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως εκείνα που προκαλούνται από τον Ήλιο. Επιστημονικές βάσεις του Διεθνούς Γεωφυσικού Έτους 1957-58: 1) μετεωρολογικοί σταθμοί· 2) γεωμαγνητικοί σταθμοί· 3) συσκευές ραντάρ για τη μελέτη της ιονόσφαιρας· 4) φωτογραφικοί σταθμοί για το βόρειο σέλας· 5) τηλεσκόπια για τη μελέτη του Ήλιου και των κοσμικών ακτίνων· 6) μετρητές της ατμοσφαιρικής φωτεινότητας· 7) βολιδαερόστατα για διάφορες μετεωρολογικές μετρήσεις· 8) εξαπόλυση μετεωρολογικών πυραύλων από κατάστρωμα πλοίου (rockoons)· 9) μετεωρολογικοί πύραυλοι (γήινες βάσεις)· 10) μελέτες στην επιφάνεια των πάγων· 11) σεισμογραφικοί σταθμοί· 12) υπόγειοι σεισμογραφικοί σταθμοί· 13) μελέτες βαρύτητας· 14) αστρονομικά παρατηρητήρια· 15) ηλιακοί πύργοι· 16) μελέτες ακτινοβολίας· 17) δορυφόρος για τη μελέτη των υψηλών ατμοσφαιρικών στρωμάτων· 18) δορυφόρος για τη μελέτη των ζωνών Βαν Άλεν· 19) παρατηρητήρια διέλευσης δορυφόρων· 20) μελέτη των ωκεάνιων ρευμάτων· 21) ραδιοτηλεσκόπιο για τη μελέτη των αστέρων· 22) ηλιακά ραδιοτηλεσκόπια· 23) φωτογραφική μηχανή για τεχνητούς δορυφόρους· 24) πλοία για ωκεανογραφικές έρευνες· 25) μόνιμες βάσεις στην Ανταρκτική· 26) μελέτη στα στρώματα των πάγων. Δορυφόρος Βάγκαρντ, με τον οποίο πραγματοποιήθηκαν παρατηρήσεις για τον σχηματισμό των νεφών γύρω από τη Γη. Οι έρευνες αυτές συνεχίστηκαν και μετά το Διεθνές Γεωφυσικό Έτος.